Χωρίς τον Θείο Σαμ
Για δεκαετίες, η διατλαντική συμμαχία αποτελούσε το θεμέλιο της παγκόσμιας σταθερότητας. Οι ΗΠΑ ήταν ο θείος Σαμ – υποκοριστικό για την αμερικανική κυβέρνηση από τα αρχικά U και S- εγγυητής της ασφάλειας της Ευρώπης, οικονομικός εταίρος και υπερασπιστής της φιλελεύθερης τάξης στην οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση ευδοκίμησε. Με την επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία η Ευρώπη θα πρέπει να ξεχάσει την συνεργασία και τη σύμπνοια με τις ΗΠΑ και την αμερικανική υποστήριξη.
Το δόγμα του Trump «Πρώτα η Αμερική», η αποστασιοποίησή του από το ΝΑΤΟ, η προτίμηση για διμερείς εμπορικές συμφωνίες έναντι της πολυμέρειας, η αποχώρησή του από τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα κατά την πρώτη θητεία ήταν σινιάλα που οι Ευρωπαίοι ήδη διέθεταν. Προτίμησαν όμως να τα αγνοήσουν, θεωρώντας τα ως παρένθεση. Τώρα, όμως, ο Θείος Σαμ, ο πιο σημαντικός άλλος για την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν θα είναι πια μαζί της, αλλά απέναντί της.
Το δόγμα του Τραμπ θέτει υπαρξιακές προκλήσεις. Η ευρωπαϊκή ασφάλεια κινδυνεύει, καθώς ο Τραμπ αμφισβητεί τη σημασία του ΝΑΤΟ και απαιτεί από τους συμμάχους να αναλάβουν μόνοι τους την ασφάλειά τους. Δεν είναι ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που το ζητά. Είναι όμως ο μόνος που το θέτει σε τόσο υψηλούς τόνους και σε μία στιγμή που η ασφάλεια στην Ευρώπη είναι περισσότερο ευάλωτη. Το μέλλον της Ουκρανίας κρέμεται από μια κλωστή. Η συναλλακτική του προσέγγιση του Τραμπ αποδυναμώνει τη θέση της Ουκρανίας και των Ευρωπαίων. Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη, η οποία επέτρεψε στην Ευρώπη να ευδοκιμήσει, καταρρέει και οι ΗΠΑ μοιάζουν όλο και περισσότερο με αυταρχικούς αντιπάλους όπως η Κίνα και η Ρωσία, δίνοντας προτεραιότητα στην ωμή ισχύ έναντι των συμμαχιών. Τα μικρότερα ευρωπαϊκά κράτη αναμένεται να αντιμετωπίσουν άμεση πίεση από τις ΗΠΑ όσον αφορά τις αμυντικές δαπάνες και τις στρατιωτικές προμήθειες, ενώ και οι μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες θα υποστούν πλήγματα από τους δασμούς. Την ίδια στιγμή, ο ακροδεξιός ριζοσπαστισμός εμπνευσμένος από τον Τραμπ και προσωπικότητες όπως ο Βανς, κερδίζει έδαφος σε όλη την Ευρώπη, υπονομεύοντας την ενότητα στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κοινωνιών και το μέλλον της ίδιας της Ένωσης.
Το βασικό ερώτημα είναι: Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη χωρίς τον θείο Σαμ; Πρώτον, πρέπει να πάρει την άμυνα στα χέρια της, αυξάνοντας τις στρατιωτικές δαπάνες και εμβαθύνοντας την ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία, στην κατεύθυνση που συζήτησαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες. Δεύτερον, πρέπει να προετοιμαστεί για την επόμενη μέρα στο Ρωσο-Ουκρανικό μέτωπο. Δεν μπορεί να έχει ρόλο παρατηρητή. Χρειάζεται να αναλάβει δράση στην Ουκρανία, αλλά και να εξετάσει σενάρια για τις σχέσεις με τη Ρωσία. Τρίτον, η Ευρώπη πρέπει να οχυρώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς της, αντιστεκόμενη στην άνοδο της ακροδεξιάς και του εθνικισμού τύπου Τραμπ. Η αναγέννηση ενός ευρωπαϊκού οράματος για τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ευημερία προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της εποχής θα είναι καθοριστική για αυτόν τον σκοπό. Τέλος, πρέπει να διαφοροποιήσει τις στρατηγικές συνεργασίες, ενισχύοντας τους δεσμούς με εταίρους όπως ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Αυστραλία, ακόμη και η Κίνα.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες χρειάζεται να δείξουν την απαραίτητη αποφασιστικότητα και διορατικότητα για να οικοδομήσουν το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς τον θείο Σαμ.
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 8-3-2025)