1974-2025: Οι Πρόεδροι της Δημοκρατίας και η ιστορία της εκλογής τους

Του Βαγγέλη Παπαντώνη

Το Προεδρικό Μεγάρο ετοιμάζεται να υποδεχθεί των ένατο ένικό του από την έναρξη της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, οπότε με το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου του 1974, οι πολίτες σε ποσοστό 69,18% επέλεξαν το πολίτευμα της αβασίλευτης Δημοκρατίας.

Το Σύνταγμα, επιδιώκοντας την διασφάλιση ευρύτερων πολιτικών συναινέσεων γύρω στο πρόσωπο του Προέδρου, προβλέπει για τις πρώτες δύο ψηφοφορίες αυξημένη πλειοψηφία 200 βουλευτών για την εκλογή.

Είναι χαρακτηριστικό πως μεταπολιτευτικά μόνο μια φορά ένα κόμμα ξεπέρασε τους 200 βουλευτές στη Βουλή, η Νέα Δημοκρατία το 1974 που είχε εκλέξει 220 βουλευτές. Όμως, και η πρόβλεψη για εκλογή με 180 βουλευτές στην τρίτη ψηφοφορία, εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό καθώς σκόμα και το 1981, με το 48%, το ΠΑΣΟΚ είχε 172 βουλευτές.

Με την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος, με σκοπό την αποδέσμευση της αδυναμίας εκλογής ΠτΔ με τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη πρόωρων εκλογών, το όριο στην τέταρτη ψηφοφορία έχει πέσει πλέον στον αριθμό 151 ενώ στην πέμπτη ψηφοφορία Πρόεδρος μπορεί να εκλέγεται και με σχετική πλειοψηφία.

Ο πρώτος πολίτης της χώρας περνούσε το κατώφλι του Προεδρικού Μεγάρου στην Ηρώδου Αττικού, άλλοτε με οριακό αριθμό ψήφων, άλλοτε με συντριπτικό, ανάλογα και με τις έδρες των κομμάτων και τους πολιτικούς συσχετισμούς και συνεργασίες της εποχής.

1974: Μιχαήλ Στασινόπουλος, 210 «ΝΑΙ»

Ο πρώτος Πρόεδρος στην Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία ηταν ο Μιχαήλ Στασινόπουλος απο την ΝΔ εξελέγη από τη Βουλή ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας με 206 ψήφους υπέρ και 74 κατά. Διαδέχθηκε τον Φαίδωνα Γκιζίκη, ο οποίος είχε παραμείνει προσωρινά στη θέση του Προέδρου μετά την πτώση της δικτατορίας.

Την άσκηση των προεδρικών αρμοδιοτήτων, σε αναμονή νέου συντάγματος, ρύθμισε ψήφισμα της Βουλής. Η προεδρική του θητεία ήταν διακριτική και διήρκεσε ως τις 20/6/1975.

1975: Κωνσταντίνος Τσάτσος, 210 «ΝΑΙ»

Με την κατάρτιση και θέση σε ισχύ του νέου Συντάγματος της χώρας το 1975, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος εξελέγη στο αξίωμα υποστηριζόμενος από την Νέα Δημοκρατία, συγκεντρώνοντας 210 ψήφους. Αντίπαλος του ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος προτάθηκε από την Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις (Ε.Κ.-Ν.Δ) όπου έλαβε 65 ψήφους.

Το κόμμα αυτό, ιστορική συνέχεια της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, ήταν η Αξιωματική Αντιπολίτευση με αρχηγό τον Γεώργιο Μαύρο. Στις εκλογές του 1974 είχε λάβει το 20,42% και 60 έδρες. Η ΝΔ του Κωνσταντίνου Καραμανλή είχε λάβει το 54,3% και 220 έδρες.

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και η Ενωμένη Αριστερά ψήφισαν λευκό.

1981: Κωνσταντίνος Καραμανλής, 183 «NAI»

Πέντε χρόνια αργότερα έγινε η πρώτη μάχη Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, βλέποντας το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου να καλπάζει, αποφάσισε να ρίξει στη φωτιά των εκλογών του 1981 τον Γεώργιο Ράλλη και ο ίδιος να γίνει πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Ο Καραμανλής είχε προνοήσει να κάνει την περιβόητη “διεύρυνση”, μαζεύοντας από το Κέντρο βουλευτές, όπως τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη των Νεοφιλελευθέρων και τον Αθανάσιο Κανελλόπουλο της ΕΔΗΚ, η οποία ουσιαστικά διαλύθηκε, αφού τέσσερις βουλευτές προσχώρησαν στη Ν.Δ.

Η ΝΔ στις εκλογές του 1977 είχε λάβει 41,8% και 171 έδρες, το ΠΑΣΟΚ είχε γίνει Αξιωματική Αντιπολίτευση με 25,3% και 93 έδρες, η ΕΔΗΚ του Γεωργίου Μαύρου 11,9% και 16 έδρες, το ΚΚΕ του Χαρίλαου Φλωράκη 9,3% και 11 έδρες και η Εθνική Παράταξη του Στέφανου Στεφανόπουλου 6,82% και 5 έδρες.

Η εκλογή του Καραμανλή δεν ήταν εύκολη, αφού χρειάστηκαν και οι τρεις ψηφοφορίες στις 23, 29 Απριλίου και 5 Μαΐου 1980. Στην πρώτη πήρε 179 ψήφους, στη δεύτερη 181 και στην τρίτη 183, ενώ συνολικά οι υποψήφιοι ήταν οκτώ! (Γεώργιος Μυλωνάς (ΚΟΔΗΣΟ), Λεωνίδας Κύρκος (ΚΚΕ Εσωτερικού), Φαίδων Βεγλερής (ΕΔΑ), Νικήτας Βενιζέλος (ΕΔΗΚ) μόνο στην πρώτη ψηφοφορία μετά αποσύρθηκε, Ηλίας Ηλιού (ΕΔΑ) επίσης μόνο στην πρώτη ψηφοφορία, Στέλιος Παπαθεμελής (Ανεξάρτητος) υποψήφιος στην δεύτερη και Τρίτη ψηφοφορία και ο Ιωάννης Ζίγδης που κατέβηκε υποψήφιος στην τελευταία ψηφοφορία.

Για να μπορέσει ο Καραμανλής να κερδίσει, έπρεπε να φύγουν από την ακροδεξιά Εθνική Παράταξη τρεις βουλευτές, από την ΕΔΗΚ δύο κι από το ΚΟΔΗΣΟ ένας.

1985: Χρήστος Σαρτζετάκης, 180 «ΝΑΙ»

Η εκλογή Προέδρου τον Μάρτιο του 1985 υπήρξε επεισοδιακή και ήταν η τελευταία με το σύστημα της μυστικής ψηφοφορίας.

Ο πιέσεις που ασκήθηκαν στον Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και οι αντιδράσεις ψηφοφόρων να μην στηρίξει τον Καραμανλή οδήγησαν στην ξαφνική, ακόμα και για τους πιο στενούς του συνεργάτες, απόφαση να προτείνει στις 9/3/1985 τον εν ενεργεία αρεοπαγίτη Σαρτζετάκη (γνωστό από την υπόθεση Λαμπράκη), που είχε και τη στήριξη της Αριστεράς. Κι έτσι ο Καραμανλής, που είχε λάβει διαβεβαιώσεις ότι θα ανανεωθεί η θητεία του, αποσύρθηκε.

Η ιστορία κατέγραψε ακόμα και την αρπαγή κάλπης από το “γαλάζιο” Ελευθέριο Καλογιάννη που την πήγε στα γραφεία της Ν.Δ. στη Βουλή. Κάτι που έγινε στη δεύτερη ψηφοφορία, όταν διανεμήθηκαν και ψηφοδέλτια χρώματος… βεραμάν, για να ελεγχθούν τυχόν διαρροές. Επεισοδιακή ήταν και η τρίτη, στην οποία ο Σαρτζετάκης έφτασε τις 180 με την “ψήφο Αλευρά”, ο οποίος δεν είχε πάρει μέρος στις δυο προηγούμενες ψηφοφορίες ως “προσωρινός” πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Τελικά ο Χρήστος Σαρτζετάκης εξελέγη στην τρίτη ψηφοφορία με τις ψήφους του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ.

Μετά την εκλογή Σαρτζετάκη, η Νέα Δημοκρατία αμφισβήτησε το δικαίωμα ψήφου του Προέδρου της Βουλής, Ιωάννη Αλευρά, καθώς ασκούσε καθήκοντα Προέδρου της Δημοκρατίας αναπληρώνοντας τον παραιτηθέντα Κωνσταντίνο Καραμανλή, και την αξίωσή της υποστήριξαν γνωστοί συνταγματολόγοι όπως ο Αριστόβουλος Μάνεσης.

Αντίθετα, ο καθηγητής Γεώργιος Κασιμάτης και ο νεαρός τότε Ευάγγελος Βενιζέλος υποστήριξαν την ερμηνεία του Συντάγματος που τελικά επικράτησε πολιτικά, ότι δηλαδή ο Πρόεδρος της Βουλής που αναπληρώνει τη χηρεύουσα θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας έχει δικαίωμα να ψηφίσει ως βουλευτής κατά τη διαδικασία εκλογής του νέου Προέδρου

1990: Κωνσταντίνος Καραμανλής, 153 «ΝΑΙ»

Το 1990 ήταν η μοναδική φορά που χρειάστηκαν πέντε ψηφοφορίες

Στις τρεις ψηφοφορίες (19/2, 28/2, 3/3/1990) κανείς δε συγκέντρωσε την απαιτούμενη πλειοψηφία. Στην πρώτη ψηφοφορία ο Σαρτζετάκης πήρε 151 ψήφους, στη δεύτερη ο προτεινόμενος από το ΠΑΣΟΚ Ιωάννης Αλευράς πρώτευσε με 127 και στην τρίτη έλαβε μια ψήφο παραπάνω (128). Και οι τρεις ψηφοφορίες είχαν από 148 “παρών”, όλα της Ν.Δ.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δέχτηκε να είναι υποψήφιος μετά τις εκλογές (νίκη Ν.Δ.), παρότι στην αρχή δεν φαίνονταν να επιθυμεί υποψηφιότητα. Στην τέταρτη πλέον ψηφοφορία, ο Κ. Καραμανλής έλαβε 149 ψήφους, έναντι 123 του Ι. Αλευρά (ΠΑΣΟΚ) και 21 του ακαδημαϊκού Κ.Δεσποτόπουλου (ΣΥΝ).

Στην πέμπτη ψηφοφορία ο κ. Καραμανλής έλαβε 153 ψήφους, τέσσερις παραπάνω απ’ ό,τι στην προηγούμενη, μια από τον Θ. Κατσίκη της ΔΗΑΝΑ, και δύο από ανεξαρτήτους της μουσουλμανικής μειονότητας. Ακολούθησαν ο Ι.Αλευράς με 125 και ο Κ.Δεσποτόπουλος με 21.

Τον Απρίλιο του 1990 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επανεξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

1995: Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, 181 «ΝΑΙ»

Το 1995 για την εκλογή του Κωστή Στεφανόπουλου ο άνθρωπος-κλειδί ήταν ο Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος στο μεταξύ έχει ιδρύσει από το 1993 την Πολιτική Άνοιξη, η οποία επί της ουσίας, με τους δέκα βουλευτές της, ήταν αυτή που “έβγαλε” τον Στεφανόπουλο πρόεδρο και έδωσε το φιλί της ζωής στην κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, που γλίτωσε τις πρόωρες εκλογές.

Ο Στεφανόπουλος είχε διαλύσει ήδη τη ΔΗ.ΑΝΑ. από το 1994 μετά την αποτυχία του κόμματος στις ευρωεκλογές και προτάθηκε από ΠΑΣΟΚ και ΠΟΛ.ΑΝ., κόντρα στην υποψηφιότητα του Αθ. Τσαλδάρη της Ν.Δ.

Ο Κ. Στεφανόπουλος έλαβε στην πρώτη ψηφοφορία 181 ψήφους, έναντι 109 του υποψηφίου της ΝΔ Αθ. Τσαλδάρη. Στην δεύτερη ψηφοφορία ο κ. Στεφανόπουλος έλαβε 181 ψήφους και ο κ. Τσαλδάρης 108 και στην τρίτη εξελέγη τελικά Πρόεδρος με 181 ψήφους, έναντι 109 του κ. Τσαλδάρη.

2000: Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, 269 «ΝΑΙ»

Από το 2000 και Μέχρι το 2015 δε χρειάστηκαν ξανά περισσότερες από μία ψηφοφορίες.

Τον Φεβρουάριο του 2000, ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος επανεξελέγη υποστηριζόμενος από ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ με 269 ψήφους έναντι 10 του Λεωνίδα Κύρκου από τον Συνασπισμό).

Κάτι που συνέβαινε για πρώτη φορά.

2005: Κάρολος Παπούλιας, 279 «ΝΑΙ»

Η σύμπραξη Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ συνεχίστηκε, τον Φεβρουάριο του 2005. Ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής πρότεινε για Πρόεδρο τον επί σειρά ετών βουλευτή του ΠΑΣΟΚ και υπουργό Κάρολο Παπούλια. Την πρότασή του στήριξε και το ΠΑΣΟΚ υπό τον Γιώργο Παπανδρέου.

Στις εκλογές του 2004, η ΝΔ είχε λάβει 45,3% και 165 έδρες και το ΠΑΣΟΚ 40,5% και 117 έδρες. Ο κ. Παπούλιας εξελέγη με 279 ψήφους, αριθμός-ρεκόρ.

2010: Κάρολος Παπουλιας, 266 «ΝΑΙ»

Τον Φεβρουάριο του 2010, ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου πρότεινε την επανεκλογή του Κάρολου Παπούλια, πρόταση που αποδέχθηκε και η ΝΔ του Κ.Καραμανλή, αλλά και το ΛΑΟΣ του Γ.Καρατζαφέρη. Στις πρόωρες βουλευτικές του Οκτωβρίου του 2009, το ΠΑΣΟΚ είχε λάβει 43,9% και 160 έδρες, η ΝΔ 33,4% και 91 έδρες και ο ΛΑΟΣ 5,6% και 15 έδρες. Ο κ. Παπούλιας εξελέγη με 266 ψήφους.

2015: Προκόπης Παυλόπουλος, 233 «ΝΑΙ»

Τον Δεκέμβριο του 2014, η ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά και το ΠΑΣΟΚ του Ευάγγελου Βενιζέλου πρότειναν για την Προεδρία της Δημοκρατίας τον Σταύρο Δήμα. Τα υπόλοιπα κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, ΔΗΜΑΡ, ΚΚΕ και ΧΑ) είχαν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα ψηφίσουν Πρόεδρο, προκειμένου η χώρα να οδηγηθεί σε εκλογές.

Ο κ. Δήμας έλαβε στην πρώτη ψηφοφορία 160 ψήφους, έναντι 135 παρών, στην δεύτερη ψηφοφορία 168 έναντι 131 παρών και στην τρίτη ψηφοφορία 168 ψήφους, έναντι 132 παρών. Η Βουλή δεν εξέλεξε Πρόεδρο, διαλύθηκε και προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 25 Ιανουαρίου 2015.

Τον Φεβρουάριο του 2015 η νέα κυβέρνηση υπό τον Αλέξη Τσίπρα πρότεινε για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον καθηγητή και επί σειρά ετών βουλευτή και υπουργό της ΝΔ Προκόπη Παυλόπουλο. Την πρόταση αυτή στήριξαν οι ΑΝΕΛ του Πάνου Καμμένου και η ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά. Αντίθετα, το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ τάχθηκαν υπέρ της εκλογής του συνταγματολόγου Νίκου Αλιβιζάτου.

Ο Προκόπης Παυλόπουλος έλαβε 233 ψήφους (ΣΥΡΙΖΑ-ΝΔ-ΑΝΕΛ), έναντι 30 του Νίκου Αλιβιζάτου (Ποτάμι-ΠΑΣΟΚ). Παρών ψήφισαν 32 βουλευτές από το ΚΚΕ και τη Χρυσή Αυγή.

2020: Κατερίνα Σακελαροπούλου, 261 «ΝΑΙ»

Στις 15 Ιανουαρίου 2020, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης πρότεινε για τη θέση της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας την πρόεδρο του ΣτΕ Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

Την επόμενη μέρα, ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΙΝΑΛ υποστήριξαν την υποψηφιότητά της. Το ΚΚΕ δήλωσε πως δεν αντιτίθεται στο πρόσωπο αλλά στον θεσμό του Προέδρου. Η Ελληνική Λύση επίσης δήλωσε πως θα ψηφίσει «παρών». Το ΜέΡΑ25 ανακοίνωσε ότι δεν θα στηρίξει τη Σακελλαροπούλου και πρότεινε τη Μάγδα Φύσσα, μητέρα του δολοφονημένου καλλιτέχνη Παύλου Φύσσα. Αργότερα το ίδιο βράδυ, η Φύσσα δήλωσε ότι δεν είχε ενημερωθεί για την πρόταση του Γιάνη Βαρουφάκη, και απέρριψε την υποψηφιότητα.

Στις 22 Ιανουαρίου 2020 διεξήχθη η πρώτη ψηφοφορία και μοναδική ψηφοφορία με την Κατερίνα Σακελλαροπούλου να εκλέγεται η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Δημοκρατίας με 261 ψήφους. Απών ήταν ο πρώην Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, και οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ Τρύφων Αλεξιάδης, Κώστας Ζουράρις, Αλέξανδρος Μεϊκόπουλος, και Νίκος Συρμαλένιος.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Πολιτική”, 18-1-2024)